Hesaplamalı Hukuk Çalışmaları Hakkında
Türk hukukuna yönelik çalışmalarda izlenen metodoloji genellikle aynıdır. Bu metodolojiye göre; öncelikle konuya ilişkin yasal düzenlemeler ele alınarak konunun hukuki çerçevesi norm temelinde incelenir; sonrasında konuya ilişkin doktrinde yapılmış ilgili çalışmalara ve görüşlere yer verilir; nihayet hukuki sorunun tespiti ve buna ilişkin değerlendirmeler yapılır. Genel kabul gören bu yaklaşım, hukukun alt disiplinlerinde, konunun gereğine göre mukayeseli veya tarihsel bir perspektifle de yapılabilmektedir. Fakat belirtmek gerekir ki, bu metodoloji diğer sosyal bilimler alanındaki disiplinlerde yer almadığı gibi, diğer disiplinlerde kullanılan bir çok metoda (anket, görüşme, saha araştırması vb.) hukuk alanındaki çalışmalarda başvurulmamaktadır. Hukuk çalışmalarının bu “muhafazakar” metodolojik geleneği karşısında yeni bir metodolojik yaklaşım, veri temeli üzerinde hesaplamalı hukuk çalışmaları (Computational Legal Studies- CLS) yapılması yeni yeni yaygınlık kazanmaktadır.
Genel olarak, bilimsel çalışmalar ve araştırmalar, nitel (Qualitative Research Methodology), nicel (Quantitative Research Methodology - QRM) veya ikisinin birlikte kullanımı neticesinde yapılmaktadır. Nitel metodoloji, araştırmacının yazılı metinlerden oluşan verilerdeki gözlemleri, kelimeleri ve sembolleri (hesaplamak yerine) yorumlamasını içermekte iken, nicel bir metodoloji analiz için sayılar üretir ve hem araştırılan konuya sistematik bir genel bakış hem de büyük insan ve veri grupları arasında karşılaştırma yapabilme imkanı sağlamaktadır. Nitekim, nicel araştırmalarda, grafik veya çizelgelerle gösterilebilen verileri nesnel olarak ölçmek için istatistiksel araçlar kullanılmaktadır.
Son yıllarda sosyal bilim alanında çalışan araştırmacılar, nicel araştırma yöntemleri ve dijital metinlerle yakından ilgilenmeye başlamışlardır. Bunun sonucunda, Dijital Beşeri Bilimler (Digital Humanities - DH), Hesaplamalı Sosyal Bilimler (Computational Social Science - CSS), Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Analiz (Computer-Assisted Analysis in Social Science) gibi metodlar geliştirilmiş ve çalışmalarda uygulanmaya başlanılmıştır.
Sosyal bilimlerdeki matematikselleşme, son yıllarda giderek yaygınlaşmasına rağmen; Hukuk biliminde, nicel araştırma metotlarının kullanımı ve CLS yaklaşımı oldukça yenidir. Üstelik Türkiye’de yayımlanan eserleri incelediğimizde bu metotların kullanılarak yazıldığı herhangi bir esere rastlanılmamaktadır. CLS yaklaşımı hiç kullanılmadığı gibi bu yöntemlerin kullanılmasının mümkün olmadığını savunan görüşler de bulunmaktadır. Bu görüşlerin temel savı ‘bir hukukçunun, pozitif bir bilimci gibi deney ve gözleme dayanarak bir bilgi üretiminde bulunamayacağı’dır. Ancak değişen ve gelişen dünyada, özellikle yabancı literatürde, nicel ve hesaplamalı yöntem kullanarak hukuk sorunlarına ışık tutan çok sayıda eser ve proje mevcuttur. Esasında, bilgisayar destekli analiz, araştırmacıların geleneksel yöntemlerin izin verdiğinden çok daha fazla metinsel veriyi çalışmalarında işlemesine olanak tanımaktadır. Dolayısıyla hukuk araştırmacıları, hukuki metinlerin analizini ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için giderek daha fazla hesaplama yöntemlerine yönelmektedir. Her ne kadar hukuk çalışmaları, hesaplamalı araştırma yöntemlerini benimseme ve uyarlamada diğer sosyal bilim disiplinleri kadar günceli yakalayamasa da, bu durum son yıllarda giderek daha fazla hukuk araştırmacısının araştırmaları sırasında hesaplamalı yöntemlerin uygulamaya başlamasıyla değişmektedir. Bunun belki de en güzel örnekleri, Dünya Adalet Projesi (The World Justice Project (WJP)) kapsamında geliştirilen Hukukun Üsütünlüğü Endeksi (https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/ ) ve Freedom House tarafından her yıl yayımlanan insan hakları ve hukuk bağlamında geliştirdiği Demokrasi Endeksi (https://freedomhouse.org/ )’dir.
Önerilen bu proje, hukuk biliminde bilgisayar destekli (hesaplamalı) metodların uygulanması konusundaki eksikliğin giderilmesine ilişkin temel bir projedir. Proje neticesinde hukuk alanında klasik metodolojinin yanı sıra, CLS yaklaşımı kullanılarak veri temelli bir yaklaşımın da mümkün olduğunu göstermek ve bu metodun kullanımı ile yapılacak çalışmalara temel hazırlamak, öncelikle hedeflenmektedir.
